Morač je lekovita, aromatično-začinska i medonosna biljka koja se gaji zbog plodova bogatih etarskim uljima. Ona se koriste u prehrambenoj, farmaceutskoj i kozmetičkoj industriji. Ostaci posle ceđenja ulja, uljane pogače, bogate su proteinima, šećerima i minerlanim solima. Koriste se kao koncentrovana stočna hrana. Osim u narodnoj medicini plodovi, odnosno etarsko ulje koriste se i u naučnoj medicini i veterini. Tehnološkim postupkom iz biomase morača dobija se biljni ekstrakt koji se koristi kao biopreparat u preventivnoj zaštiti protiv pepelnice.


Organska biljna proizvodnja sve više se odvija u njivskim uslovima gde je okružena intezivnom konvencionalnom proizvodnjom u kojoj se masovno koriste sintetička sredstva (mineralna đubriva, pesticidi i druga). U takvim uslovima može doći do kontaminacije "organskih" njiva. Zato je potrebno napraviti prostorno razgraničenje, odnosno živi pojas oko "organske" parcele. Jedno od osnovnih polazišta organske proizvodnje je zabrana primene sintetičkih sredstava. Iz tog razloga pravilnikom o organskoj proizvodnji definisano je da, ako proizvođač istovremeno primenjuje konvencionalnu proizvodnju i metode organske proizvodnje dužan je da obezbedi prostorno razgraničenje između površina sa konvencionalnom proizvodnjom i organskom proizvodnjom, odnosno da postavi živi pojas ili drugu fizičku prepreku kojom se obezbeđuje razgraničenje.



Uloga živog pojasa


U okviru prostornog razgraničenja, živog pojasa, proizvodnja se mora odvijati po organskim metodama. Dobijeni proizvod sa tog dela parcele nije organski i za njega se po tom osnovu ne može ostvariti veća cena na tržištu. Sve to opterećuje organsku proizvodnju u kojoj su prema navodima troškovi poslovanja izuzetno visoki. Jedno od važnih načela organske proizvodnje je i očuvanje i unapređenje biodiverziteta. Inteziviranje poljoprivrede u poslednjim decenijama je izrazito negativno uticalo na biodiverzitet. Neprimerena upotreba pesticida i ostalih sintetičkih sredstava uticala je na gubitak medonosnih pčela i ostalih korisnih insekata. Gubitak prirodnih oprašivačkih zajednica može da izazove dramatične promene u ekosistemima i biodiverzitetima. Zasnivanjem prostornog razgraničenja – živim pojasem u organskoj biljnoj proizvodnji, može se u određenoj meri poboljšati stanje bioraznolikosti u postojećim agroekosistemima.


Krajem 2008. godine na oglednom polju Instituta „Tamiš“ Pančevo zasnovano je demo-polje po metodama organske proizvodnje. Pored određivanja biljne vrste za gajenje u organskoj proizvodnji obaveza je bila da se definiše biljna vrsta za zasnivanje prostornog razgraničenja, odnosno živog pojasa između površina sa konvencionalnom proizvodnjom i predviđene površine za zasnivanje organske proizvodnje. Za tu namenu odabran je višegodišnji morač (Foeniculum vulgare P. Mill.), sorta Vojvođanski.



Višetruka korisnost Morača


Prednosti ovako postavljenog živog pojasa sadržane su u činjenici da je morač višegodišnja biljka, tako da imamo troškove osnovne obrade, predsetvene pripreme i setve samo u prvoj godini, odnosno pri zasnivanju zasada. Robusna nadzemna biomasa čini ovu biljnu vrstu jakim kompetitorom kada su korovi u pitanju. Stoga su mere nege u borbi protiv korova neophodne samo u godini zasnivanja zasada. U narednim godinama biljke u rano proleće obrazuju nadzemna stabla a već u drugoj dekadi aprila meseca zatvaraju međuredni prostor i bujna nadzemna biomasa sprečava rastenje korova između redova. Korišćenje jednogodišnjih gajenih biljnih vrsta (kukuruz, suncokret i slično) nije pogodno jer se proizvodnja mora zasnivati svake godine. Izražen je problem sa kontrolom korova u usevu pa se sve to odražava na povećanje troškova organske proizvodnje.


Morač cveta dugo, od jula, do oktobra, a svojim žutim cvetovima i karakterističnom aromom privlači veliki broj korisnih insekata. Velikom produkcijom polena privlači medonosne pčele, koje sakupljaju nektar ili polen. Ovo je naročito važno iz razloga što pri kraju perioda cvetanja morača, postoji mali broj medonosnih biljaka. Morač, takođe predstavlja pogodno stanište za predatore i parazitske ose koje uništavaju lisne vaši i gusenice.


Zahvaljući ovim osobinama morač doprinosi zaštiti i unapređenju biodiverziteta koje se manifestuje povećanjem brojnosti korisnih insekata, polinatora i predatora, a time indirektno utiče i na biokontrolu u agroekosistemima. Uspostavljanje prostornog razgraničenja u organskoj biljnoj proizvodnji usevom višegodišnjeg morača u skladu je sa važećim zakonom i pravilnikom o organskoj proizvodnji. Ovo rešenje pokazalo se kao višestruko korisno, a troškovi proizvodnje koji su inače veliki u organskoj proizvodnji nisu povećani.




Vladan Ugrenović
Dr Vladimir Filipović
Institut „Tamiš“ Pančevo